Travmaya maruz kalan bireylerin yaşadığı acı ve stres, sadece onları değil, çevrelerindeki insanları da derinden etkileyebilir. İkincil travma, travmaya doğrudan maruz kalmamış ancak travmatik olayları sürekli olarak dinleyen, izleyen veya destek sağlayan bireylerde ortaya çıkan psikolojik bir durumdur. Özellikle sağlık çalışanları, terapistler, gazeteciler, acil müdahale ekipleri ve travmaya tanıklık eden aile üyeleri, bu durumdan etkilenme riski taşır.
İkincil travma, zamanla bireyin zihinsel ve fiziksel sağlığını ciddi şekilde tehdit edebilir. Peki, ikincil travma nasıl ortaya çıkar, belirtileri nelerdir ve nasıl önlenebilir?
İkincil Travma Nedir?
İkincil travma, başkalarının travmatik deneyimlerine maruz kalan bireylerin, kendilerini o travmayı yaşamış gibi hissetmesi ve travma sonrası stres tepkileri geliştirmesi olarak tanımlanır. Bu durum, genellikle travmaya maruz kalan kişilere destek veren bireylerde görülür.
Örneğin, bir psikolog sürekli olarak danışanlarının travmatik anılarını dinlediğinde, zamanla onların yaşadığı duygusal yükü kendi içinde hissetmeye başlayabilir. Aynı şekilde, acil servis çalışanları veya savaş muhabirleri, sürekli olarak trajik olaylarla karşılaşmaları nedeniyle ikincil travmaya maruz kalabilir.
İkincil Travmanın Belirtileri Nelerdir?
İkincil travmanın belirtileri, doğrudan travmaya maruz kalan bireylerin yaşadığı belirtilere oldukça benzeyebilir. Aşağıdaki belirtiler uzun süre devam ettiğinde, ikincil travma olasılığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Duygusal Belirtiler
Sürekli kaygı ve endişe hissi.
Travmatik olayları tekrar tekrar düşünme (flashbackler).
Depresif ruh hali ve umutsuzluk hissi.
Empati seviyesinin aşırı yükselmesi veya azalması.
Sinirlilik, öfke patlamaları veya duygusal tükenmişlik.
Fiziksel Belirtiler
Sürekli yorgunluk ve halsizlik.
Uyku bozuklukları (uykusuzluk veya kabuslar).
Baş ağrıları ve kas gerginliği.
Sindirim problemleri.
Davranışsal Belirtiler
Sosyal izolasyon ve insanlardan uzaklaşma.
Travmatik olaylara aşırı duyarlılık veya duyarsızlaşma.
İş yerinde veya günlük hayatta konsantrasyon problemleri.
Stresle başa çıkmak için alkol veya madde kullanımına yönelme.
Bu belirtiler zamanla yoğunlaşırsa ve bireyin günlük işlevselliğini ciddi şekilde etkiliyorsa, profesyonel destek almak önemlidir.
İkincil Travmanın Nedenleri Nelerdir?
İkincil travma genellikle şu nedenlerden kaynaklanır:
Mesleki Riskler: Sağlık çalışanları, psikologlar, ilk müdahale ekipleri, sosyal hizmet uzmanları gibi meslek grupları, sürekli travma hikayelerine maruz kaldıkları için yüksek risk altındadır.
Aile Üyelerinin Etkilenmesi: Travma yaşayan bir bireyin yakını olmak, olayın yarattığı duygusal yükü paylaşmaya sebep olabilir.
Sürekli Travmatik İçerik Tüketimi: Savaş, afet veya şiddet içerikli haberleri sıkça izleyen bireylerde de ikincil travma gelişebilir.
Bu nedenlerin farkında olmak, ikincil travmayı önlemek için önemli bir adımdır.
İkincil Travma ile Başa Çıkma Yolları
İkincil travmanın etkilerini azaltmak için uygulanabilecek bazı yöntemler şunlardır:
1. Sınırlar Koyun ve Kendinizi Koruyun
Başkalarının travmalarını dinlerken veya destek verirken, kendi ruh sağlığınızı korumak için sınırlar belirleyin. Mümkünse, duygusal olarak sizi fazla yıpratan durumları yönetilebilir bir seviyeye indirin.
2. Kendi Duygularınızı Tanıyın ve Kabul Edin
İkincil travma yaşayan bireyler, genellikle kendi duygularını bastırmaya eğilimlidir. Ancak bu duyguların farkında olmak ve onları kabul etmek, iyileşme sürecinde önemli bir adımdır.
3. Destek Sistemleri Oluşturun
Güvenilir arkadaşlar, aile üyeleri veya meslektaşlarınızla duygularınızı paylaşmak, üzerinizdeki yükü hafifletebilir. Gerekirse profesyonel destek almayı düşünebilirsiniz.
4. Kendi Kendine Bakımı İhmal Etmeyin
Düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek ve uyku düzenine dikkat etmek, stres yönetimi açısından büyük önem taşır. Aynı zamanda meditasyon ve nefes egzersizleri gibi rahatlama teknikleri de uygulanabilir.
5. Profesyonel Yardım Alın
İkincil travma belirtileri uzun süre devam ediyorsa ve günlük yaşamınızı olumsuz etkiliyorsa, bir psikolog veya terapistten destek almak faydalı olabilir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), travma odaklı terapiler ve destek grupları, bu süreçte yardımcı olabilir.
Sonuç: Travmanın Gölgesinde Kaybolmayın
İkincil travma, bireyin kendi başına yaşamadığı travmatik olayların etkilerini derinden hissedebileceği bir durumdur. Bu durum, uzun vadede tükenmişlik, anksiyete ve depresyon gibi ciddi ruhsal sorunlara yol açabilir. Ancak, kendinizi koruma yöntemlerini öğrenerek ve profesyonel destek alarak ikincil travmanın etkilerini azaltmak mümkündür.
Eğer siz de başkalarının yaşadığı acılardan fazlasıyla etkilendiğinizi hissediyorsanız, duygularınızı göz ardı etmeyin ve kendinize yardım etmek için bir adım atın. Ruh sağlığınızı korumak, hem kendiniz hem de çevrenizdekiler için önemlidir.
